معلم و استاد ، مانند پدر و مادرند و چه بسا برتر از آنان ؛ چراکه اساس تربیت روحی به دست آنان است ؛ بنابراین لازم است ،شیوه های محبت پدر و مادر به فرزندان خود ، در دو دوره «بچگی » و «بلوغ »را به کار گرفته و آن را در مورد شاگردان خود به منصه ظهور برسانند . در این جا ما مهم ترین و اساسی ترین شیوه های محبت استاد به شاگرد را مطرح می کنیم به امید آن که همه معلمان در عمل به آن موفق باشند:
1. حسن خلق :
اخلاق نیکو ،عامل نفوذ در دیگران و پل ارتباط با افراد جامعه است .کسی که با دیگران رفتاری نیکو و پسندیده دارد ،پایه محبت و دوستی را پی ریزی می کند . حضرت علی (ع)می فرماید :« آن کس که نیک خوی باشد ، دوستانش بسیار گشته و انسان هابه او خوگیرند . »واخلاق بد موجب می شود که انسان ها ازآدمی فاصله بگیرند و به او بی توجهی کنند ، به فرموده علی (ع):« چه بسا انسان های مورد توجهی که اخلاق بد، آنها راخوار کرده است و انسان های سرافکنده ای که با اخلاق نیک عزت یافته اند .» معلمان عزیز می توانند با حسن خلق در دو بعد :خوش زبانی و خوش رویی ،در قلب شاگردان خود نفوذ کنند و پایه های محبت را در دل آنا استوار سازند . حضرت رسول (ص) فرمودند :« شما با اموالتان نمی توانید در مردم نفوذ کنید ،بلکه نفوذد شما با گشاده رویی و نیک خویی است . »اگر می خواهید با شاگردان خود دوست باشید ،از کلام زشت و ناروا و از چهره عبوس و عصبانی و در یک کلام از اخلاق بد بپرهیزند زیرا «آن کس که بدخوی باشد ، دوست و همراهی نخواهد یافت . »
2. چشم پوشی از خطاها :
با گذشت و عفو از لغزش های دانش آموزان ،تخمک محبت رادر قلب آنها بکارید و مطمئن باشید که عفو و گذشت ،کینه ها را می زداید و بدانید که با چشم پوشی از خطار ، عزت شما در کلاس افزون تر خواهد شد و محبتتان بیشتر در دل دانش اموزان جای خواهد گرفت . حضرت رسول (ص) می فرماید :«عفو و گذشت ،بر عبد چیزی نمی افزاید مگر عزت ،پس گذشت و عفو کنید تا خدا شما را عزیز گرداند. »بهترین راه برای متوجه کردن دانش آموز ،بر عمل خلافش ، اشاره و کنایه است و اگر سودمند نیفتاد ،به صراحت آن را بیان کنید و هر گاه تصریح به مطالب نیز ثمری نبخشید ،آنا را سرزنش کنید . بنابراین اولین قدم سرزنش و توبیخ نیست ،بلکه عفو و گذشت است و سپس پرداختنن به راه های دیگر.
3. رعایت مساوات و انصاف :
معلم نباید در اظهار محبت و توجه و التفات به شاگردان – در صورتی که از لحاظ سن و فضیلت و دینداری با هم برابر باشند – تبعیض و تفاوتی معمول دارد ؛ زیرا تبعیض و عدم رعایت مساوات در محبت و توجه به آنها با وجود تساوی آنها در شرایط مذکور ، موجب ناراحتی های رونی و دلزدگی و بیگانگی آنها از یکدیگر و نیز از معلم می گردد . حتی معلم باید به طور عادلانه به همه شاگردان بنگرد و همه را به طور یکسان از نگاه خود بهره مند گرداند .عدالت و انصاف است که محبت راتداوم می بخشد و قلب ها را به هم نزدیک می سازد . آیا شما دوست دارید کلاسی داشته باشید که از صفا و صمیمیت عطر آگین باشد ؟: با انصاف و عدالت رفتا رکنید تا دوستداران فراوانی پیدا کنید . برابری و برادری را در کلاس حکمفرما سازید تا بوی خوش آن فضای مدرسه را معطر سازد .البته باید توجه داشت همان طور که از معنای عدالت استفاده می شود ،اگر بعضی از شاگردان از لحاظ تحصیل و سعی و کوشش و ادب و نزاکت ، بر دیگران مزیت داشته باشند ،چنانچه معلم از آنها احترام خاصی به عمل آورد و آنا را از لحاظ محبت و عنایت بردیگران ترجیح دهد و ضمنا" یادآور گردد که علت احترام و تقدیر همین مزایا و ویژگی هاست . در این صورت ،تبعیض و تفاوت میان شاگردان مانعی ندارد ، بلبکه این کار عین عدالت است . تقدیر و احترام به شاگردان کوشا و با نزاکت ، عامل مؤثری در ایجاد تحرک و شادابی و انگیزه مفیدی است که آنا نو نیز سایر شاگردان را وادار می سازد تا در اتصاف به چنین صفات مطلوب و امتیاز آفرینی ،سعی و کوشش نمایند .
4. اجتناب از خشونت :
گاهی دانش آموز در رفتار خود مرتکب خلاف شده یا در انجام تکالیف درسی ،سستی می ورزد و چنین به نظر می رسد که پند و اندرز برای او سودی ندارد . در این صورت لازم است که آموزگار ،روشی اتخاذ کند که دانش آموز را به رشد و صلاح هدایت نماید . اما ماین روش ،خشونت و تنبیه بدنی نیست ،چرا که این عمل منجر به پیدایش عقده های روانی در وی می شود و شکوفایی و رشد تربیتی او را به تأخیر می افکند . ابن خلدون جامعه شناس شهیر اسلامی در این زمینه می گوید :«اگر آموزگار با شاگرد خود خشونت ورزد ،دانش آموز نیز به خشونت خو می گیرد ،نشاط و شادی روح او از بین می رود ، به کسالت و انزوا روی می آورد و به دروغ و باطل پناه می برد ؛ چرا که بیم آن دارد که اگر جز این رفتار کند ،دیگران بر او غلبه کنند و او را مقهور خود سازند . این چنین است که دانش آموز با فریب و نیرنگ آشنا می شود و همکه کارهای خود را بر این روش نادرست پی ریزی می کند . بنابراین سزاوار است که آموزگاران در تعلیم شاگردان خود و پدران ومادران د رتربیت فرزندان خود خشونت و سخت گیری نا به جا نداشته باشند . بلکه با آنان به نرمی رفتار نمایند .»بهترین را این است که با کنار گذاشتن خشوننت ،از در دوستی وارد شده و محبت شاگرد را به خود جلب نمود تا به این ترتیب هم ضعف های او بر طرف گردد و هم مشکل اساسی او در این رفتارها معلوم شود تا در از بین بردن آن موفقیت حاصل آید . بنابراین به جاست که خشونت را رها کرده و با نرمی در رفتار ، محبت دانش آموز را جلب نماییم . حضرت رسول (ص) می فرماید :«با کسی که از شما درس می آموزدو کسی که شما از او درس می آموزید به نرمی رفتار کنید . »
5. تقدیر و تحسین :
قبلا"گفتیم که یکی از امیال انسان «میل به مهم بودن » یا حب ذات است ؛یعنی هر فردی خود را دوست دارد و علاقه دارد که فرد مهمی تلقی شود . اگر کسی بتواند این غریزه را در انسان ،اشباع سازد ،علاقه او را به خود جلب کرده و راه را برای دوستی هموار نموده است . یکی از راه های اشباع این غریزه ،تمجید ،تقدیر و تحسین است . معلمان عزیز اگر از شاگردان تمجید و تحسین کنند ،محبت آنا نرا به سوی خودشان جلب می کنند و با ایجاد دوستی میان معلم و دانش آموز ،اصول تعلیم و تربیت بهتر اجرا خواهد شد .
6. احترام به شخصیت دانش آموز :
از دیدگاه اسلام و روانشناسی مسدله شخصیت دارای اهمیت بسیاری است . سعادت فردی و اجتماعی انسان ، مرهون شخصیت اوست . غریزه شخصیت یابی و عزت یابی در همان روز های اول تولد در کودک بالفعل موجود است و پدر و مادر ها خصوصا" معلمان و اساتید باید توجه داشته باشند که این غریزه را باید تغذیه کنند و اطمینان داشته باشند که اگر بتوانند اینم غریزه رادر کودک تغذیه و ارضا نمایند ،دل او را به دست آورده اند و پل های ارتباط با او رابرقرار ساخته انند ،خصوصا" در دوران راهنمایی و دبیرستان .قرآن کریم و روایات ،برای انسان کرامت و عظمت قائلند :
«ولقد کرمنا بنی ادم ؛و ما فرزندان بنی آدم را بسیار گرامی داشتیم . »
و از علی (ع) نقل شده است که رسول خدا (ص) فرمود :«هیچ چیزی بر خدا گرامی تر از بنی آدم نیست . »حال آیا سزاوار است که شخصیت انسان به دست خود او یا دیگران خدشه دار گردد ؟
معلم و استاد ،باید در کلاس ضمن تعلیم ،به شاگردان شخصیت بدهد ،با احترام به دانش آموز و تکریم او ،شخصیتش را احیاء نماید . در حقیقت این معلم است که می تواند ،زیر بنای شخصیت فرد را پایه ریزی کند و هم اوست که می تواند به اندازه ای شخصیت فرد را بکوبد که دیگر پدر و مادر و سایر مربیان قادر به تربیت او نباشند .
شایسته و به جاست که تمام شاگردان و به خصوص شاگردان فاضل و برجسته را با نام و نام فامیلی »و روی هم رفته بامحبوب ترین نام ها و القاب ،مورد خطاب قرار دهید و به گونه ای از آنان یاد کنید که حرمت و شخصیت و وقار و ارج و منزلتشان از گزند تحقیر و توهین ،مصون بماند .
7. تواضع و فروتنی :
نباید معلم با شاگردان خویش ،رفتار بزرگ منشانه ای را در پیش گیرد . چرا که :«نتیجه تواضع محبت است و ثمره کبر و تکبر دشنام و کینه توزی »؛ بعضی گمان می کنند که با فخر فروشی و به رخ کشیدن سواد وعلم و تجربه خود به دانش آموزان ،قلب های آنان را مسخر خود می کنند . ئلی این یک تصور خام است . اتفاقا" بر عکس ،اگر معلمان عزیز و اساتید گران قدر در برابر دانش اموزان ،متواضع و فروتن باشند ، بهتر می توانند محبت شاگردان را جلب نمایند و با آنا نماننند یک دوست ،صمیمی شوند . تکبر و رفتار بزرگ مآبانه علاوه بر طرد شاگردان ،کینه و نفرت آنان را به معلم قوی می سازد . حضرت رسول اکرم (ص) فرموده اند : »تواضع و فروتنی ،صاحبش را بلند مرتبه می کند ،بنابراین متواضع باشید تا خدا مقام شما را بلند و رفیع گرداند . »
8. رفق و مدارا :
هیچ کسی خالی از ضعف و نقصان نیست و هر که ادعا کند که بی ضعف و نقص است ،همین گفتارش نشانی از ضعف اوست . شاگردان و دانش پژوهان ،ماننند انسان های دیگر خالی از ضعف و نقص نیستند ،بنابراین معلمان عزیز به محض مشاهده ضعف و نقصی از ناحیه شاگرد ،نباید دلسرد شوند ،بلکه در راه دوستی باید صبور بود و از طریق مداراکردن با آنان پس از گذشت زمانی ،می توان این نقایص را برطرف کرد. حضرت علی (ع)می فرماید : «رفق ومدارا راه ها و عوامل سخت و شوار را آسان و هموار می گرداند .»بنابراین باید اطمینان داشته باشیم که نتیجه و ثمره رفق ،دوستی پایدار است .
برای برآوردن یکی از نیازهای اساسی دانش آموزان که عبارت است از « نیاز به محبت »،باید در عوامل و شیوه های محبت ،میان خانه و مدرسه هماهنگی کامل برقرار باشد ؛اگر در یکی از این دو مکان ،تقصیر یا تضادی در شیوه های محبت به فرزندان رخ دهد ، اثر مطلوب خود ا نخواهد داشت و چه بسا دانش آموزان دچار به نهاد و سبب خواهد شد که نوجوانان عزیز ،از هر دو مکان دلسرد و نا امید شده و به دوستان و محیط های بد پناه ببرند که نتیجه اش ،چیز دیگری جز انحراف نیست .
بنابراین لازم است که همسویی و همیاری و همکاری و هماهنگی بین اولیا و مربیان مدارس وجود داشته باشد تا فعالیت های آن دو به هدر نرود ،بلکه تکمیل ،و یا تعدیل شود. برای اجرای عملی این مهم ،تشکیل ،توسعه و ترمیم انجمن اولیاء و مربیان ضروری به نظر می رسد و باید برای آن برنامه ریزی دقیق کرد و این برنامه ریزی جز باهمکاری والدین از یک طرف و مربیان مدارس از طرف دیگر و با نظارت دقیق و پابه پای روانشناسان تربیتی و دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت میسر نمی شود . به امید آن که همه با هم در انجام این امر مهم موفق و مؤید باشیم .
